Juče je ceo region šokirala vest da su voditeljka Nikolina Pišek i njena ćerka Una pronađene onesvešćene u stanu, kako se kasnije ispostavilo, zbog trovanja ugljen monoksidom usred neispravnih cevi za grejanje.
Srećom, Nikolina i Una pronađene su na vreme, ukazana im je pomoć, pa je fatalan ishod sprečen.Kako ugljen dioksid i ugljen monoksid deluje na telo čoveka i da li ga možemo prepoznati na vreme?
Mehanizam delovanja
Dejstvo na čoveka je trostruko: utiče na disanje, kiselo-baznu ravnotežu i sluzokožu. Ugljen-dioksid se rastvara u serumu i stvara ugljenu kiselinu, i tako daje respiratornu acidozu, tahipneju kao fiziološki odgovor, ali se na taj način opet više ugljen-dioksida unosi iz atmosfere. Pored opšteg delovanja na nervni sistem, ugljen-dioksid izaziva i paralizu mišića, posebno miokarda. U slučaju dužeg delovanja dovodi do gubitka svesti.
Klinička slika
Akutno trovanje ugljen dioksidom i njegovi simptomi zavise od koncentracije i trajanja izloženosti. Koncentracije od 3 do 5% izazivaju hiperventilaciju, dispneju, glavobolju i konfuziju. Pri koncentraciji od 8 do 10%, pored ovih simptoma javlja se poremećaj vida, znojenje, tahipneja, hiper-tenzija, tahikardija, a koncentracije preko 10% izazivaju poremećaj svesti, ataksije, konvulzije, hipotenziju. Kada su koncentracije u vazduhu preko 30% dolazi do kome, grčeva i ubrzo nastupa smrt usled srčanog zastoja. U neprovetrenim prostorijama sa ustajalim vazduhom trovanje može imati drugačiju sliku, sa znojenjem, osećajem žedi, dispnejom, stenokardijama, hipotenzijom i komom.Mere prve pomoći i lečenja jesu prekid ekspozicije, veštačko disanje, kiseonik, simptomatske i suportivne mere.
Ugljen-monoksid
Trovanje ugljen-monoksidom najčešće je od svih inhalacionih trovanja uopšte. Izvori ugljen-monoksida su nepotpuno sagorevanje goriva, upotreba drvenog uglja, prirodnog gasa, u industriji i domaćinstvu, benzinski motori sa unutrašnjim sagorevanjem i požari.
Mehanizam trovanja
Mehanizam trovanja ugljen-monoksidom je kompleksan. U osnovi je hipoksija zbog vezivanja ugljenika za gvožde, stvaranje karboksihemoglobina. S obzirom da on nije sposoban za transport kiseonika, uprkos adekvatnom parcijalnom pritisku kiseonika u krvi, postoji smanjena količina arterijskog kiseonika. Karboksihemoglobin otežava disocijaciju preostalog oksihemoglobina, pomerajući krivu njegove disocijacije u levo, smanjujući na taj način dostavljanje kiseonika drugim tkivima.
Dodatna toksičnost posledica je vezivanje za druge hemoproteine kao što je mioglobin (stvaranje karboksimioglo-bina, što dovodi do miokardnih poremećaja i disritmija), citohrom a3 (odgovoran za respiratorni ciklus) i P450 (učestvuje u oksidativnom ciklusu leko-va i hormona).
Ovaj gas deluje i na trombocitni azot-oksid, potentni vazodilatator što može delimično objasniti hipotenziju u trovanju.
Eliminacija ugljen-monoksida iz organizma odvija se preko disajnih puteva. Polu-vreme izlučivanja je 320 minuta pri udisanju čistog vazduha, 40 minuta pri udisanju 100% kiseonika i 20 minuta nakon prime-ne 100% kiseonika pod pritiskom od 2,5 atmosfere.Klinička slika
Postoje veoma značajne individualne razlike u raznim stepenim trovanja, a najraniji simptomi i znaci često su nespecifični i mešaju se sa drugim oboljenjima.
Lako trovanje se manifestuje glavoboljom, mučninom, vrtoglavicom, povraćanjem.
Srednje teško trovanje uslovljava bol u grudima, otežano razmišljanje, zamagljen vid, dispneju pri naporu, tahikardiju, tahipneju, ataksiju, mionekrozu.
Teže trovanje se karakteriše stezanjem u grudima, palpitacijama, dezorijentisanošću, komom, ventrikularnim disritmijama, hipotenzijom, mi-okardnom ishemljom, konvulzija-ma, ružičastom bojom kože. Smrt je posledica asfiksije, paralize centra za disanje ili poremećaja srčanog rada.
Dijagnoza
Za postavljanje dijagnoze značajni su:
Anamneza i klinička slika
Nivo karboksihemoglobina (COHb) u krvi. Iako visoki nivoi karboksihemoglobina potvrđuju ekspoziciju ugljen-monoksidu, nisu prediktivni za ishod niti težinu trovanja, jer se nivo može vratiti na nulu ako je bolesnik lečen ki-seonikom.
Gasovi arterijske krvi-metabolička acidoza
Dopunske analize: EKG-poremećaji ritma, sprovodenja, repolarizacione smetnje; EEG-difuzno usporeni talasi; CT glave – smanjena gustina u beloj masi i globus palidusu.
Neurološke sekvele trovanja
Perzistentni ili odloženi efekti akutnog trovanja ugljen-monoksidom uključuju demenciju, amnestički sindrom, psihozu, parkinsonizam, paralizu, horeu, kortikalno slepilo, apraksiju, agnoziju, perifernu neuropatiju i inkontinenciju. Neurološkim promenama može prethoditi latentni interval od 24 časa do 40 dana. Većina neuroloških sekvela povezana je sa gubitkom svesti u akutnoj fazi trovanja. CT i NMR potvrđuju oštećenje bele mase i hi-pokampusa.
Terapija
Pored prekida ekspozije, terapija trovanja ugljen-monoksidom podrazumeva što ranije davanje kiseonika koji direktno kompenzuje hipoksiju u tkivima, istiskuje ugljen-monoksid iz veze sa hemoglobinom i drugim hemoproteinima. Treba ga dati u koncentraciji 100%, najbolje preko oronazalne sonde, maske ili endotrahealne tube. Hipotenzija se leči intravenskim tečnostima. Korekcija acidobaznih poremećaja je kontroverzna i može dovesti do ćelijske hipoksije, sekundarne na pomeranje krive disocijacije oksihemoglobina ulevo. Terapija kod težih trovanja jeste hiperbarični kiseonik koji povećava količinu rastvorenog kiseonika oko deset puta, što je dovoljno da obezbedi cerebralne potrebe.
Indikacije za hiperbaričnu oksigenaciju (HBO) su: sinkopa, koma, konvulzije, Gla-zgow koma skor <15, bilo kakav neurološki poremećaj, karboksihemoglobin >25%, kar-boksihemoglobin >15% u trudnica, ishemi-ja miokarda, ventrikularne disritmije, perzistentni neurološki simptomi,piše Stil
Optimalni period u kojem bi trebalo započeti ovu vrstu lečenja je unutar 6 časova od ekspozicije, a kada je reč o trajanju terapije, postoje različiti protokoli u zavisnosti od indikacije.
